Nederland als export en transitland is reeds vanaf 1945 een actief pleitbezorger van open markten en stromen van goederen, diensten en mensen. Dit schuurt nu met woningbouw, integratie en met de kosten van onderwijs. De Nederlandse kiezer heeft duidelijk gestemd tijdens de verkiezingen in 2023: minder migratie, Nederland op 1 en minder Europa. In dit vervolg artikel blijft de vraagstelling: wat is de juiste weg voorwaarts voor Nederland op het strategische autonome EU kruispunt?
Europese oplossingen
Het Draghi-rapport roept op om €800 miljard in R&D te investeren, omdat de EU qua groei drastisch achterloopt op de VS en met name China. Dit bedrag is weliswaar van een andere ordegrootte dan de huidige €95 miljard van Horizon Europe dat tot 2027 loopt. Echter de financiële onderbouwing van de €800 miljard evenals de wijze van besteding ontbreken. Geld uitgeven, enkel voor het goede gevoel? Het verbleekt sowieso bij de US Inflation Reduction Act (IRA) met een totaalbudget van $2 triljoen.
Kernvraag blijft echter hoe de EU de groeiachterstand op de VS en China kan inlopen, deze wordt immers met name veroorzaakt door de ICT-sector. Equivalenten van Alibaba, Google, Huawei, Microsoft, Tencent en NVIDIA zijn onzichtbaar in de EU. Deze ICT-giganten hebben een steeds grotere invloed op andere sectoren zoals aviation, defensie, healthcare en genetica.
Dat is echter nog niet eens het ergste. Het ontbreken van een homogene interne markt wordt weliswaar genoemd, maar het Draghi-rapport mist hier een uitgelezen kans om een pad voorwaarts te schetsen voor de EU.
Is meer opleiding en innovatie dan de oplossing
Het Nederlandse onderwijssysteem werkt zonder meer goed, maar de ambitie om van Nederland een export-kenniseconomie te maken is volledig uit elkaar gespat. Er hoort ook een afzetmarkt, omzet en belastingen bij. Prins Constantijn van Oranje, voormalig Chief of Staff van Eurocommissaris Neelie Kroes, en nu het boegbeeld van het Nederlandse Techleap, geeft aan dat de groei van de Nederlandse tech sector al afgevlakt is. Veel perspectiefrijke Nederlandse scale-ups gaan naar of zijn al in de VS. Tegelijkertijd wordt de Nederlandse kennis AI-vijver leeggevist. Zo heeft de Amerikaanse chipfabrikant AMD onlangs het Finse Silo AI overgenomen, die eerder een AI-team van de Nijmeegse Radboud Universiteit geïntegreerd heeft. Sowieso met alleen kennis houd je de economie niet draaiende.
Vandaag de dag zijn ook Bèta kennismigranten vanuit andere landen, nodig, niet alleen een aanvulling op de output van het Nederlandse onderwijssysteem, maar als harde noodzaak. De aanmeldingen van mensen met niet-Nederlandse nationaliteit is dit jaar met ca 10% gedaald. Minister Faber reist naar landen om ambitieuze migranten uit andere landen tegen te houden en zo verminderen de kansen voor Nederland.
Ontwikkelingen om de Europese regelgeving industrie Nederlandse en heen
De EU AI act roept veel zelfwaardering in Europa op. De basis indeling (verboden, toegestaan onder voorwaarden, geen probleem) is simpel. De volgende laag, met GDPR, bestaat uit een hard cluster van ruim 50 wetten en regels. Lovenswaardige doelen, maar niet echt iets dat innovatie in de EU bevordert. Het remt enkel het gebruik van AI-technologie van buiten de EU af. RDI is zeker belangrijk, loopt voorop in markttoegang, maar bevordert de productie van leading-edge technologie niet.
Terwijl de politieke omslag in Nederland heeft plaatsgevonden, dendert de industrie voort. Het Franse ATOS, huisleverancier bij vele Europese overheden, hapert financieel. Vodafone Groep, rond 2000 hét voorbeeld van Europese mobiele industrie, heeft onlangs een tienjarige deal met Google gesloten om Google ’s AI aan de Vodafone klanten aan te bieden, waardoor toegevoegde waarde uit Europa lekt. Er is ook een risico dat het Europese Defensie fonds ook noodzakelijke spullen gaat kopen, die in zeer beperkte mate uit de EU of Nederlandse bedrijven komt. De Britse defensie-industrie gaat meer met de Duitse samenwerken.
ASML als Nederlands boegbeeld wordt in haar handelen beperkt ten gevolge van geopolitiek. Dat lijkt een voorspel te worden, als Trump binnenkort goed op stoom komt en de héle EU geopolitieke speelbal wordt. De VS heeft historisch, na de Tweede Wereld Oorlog, markttoegang voor Amerikaanse industrie afgedwongen, als beloning voor de militaire steun en bevrijding.
Gemiste kansen in het Oosten
De Europese Commissie (EC), met Ursula van der Leyen als Voorzitter, heeft in oktober van dit jaar de hervormingsagenda’s van diverse westerse Balkan landen positief beoordeeld, als stap naar EU-toetreding. Ambitieuze nationale hervormingsagenda’s dienen in de periode 2024-2027 geïmplementeerd te worden. Veel zal afhangen van de jonge regeringen van Noord-Macedonië en Servië, en van de verkiezingen in Albanië (2025), Kosovo (2026) en Montenegro (2027).
Vraag is of dit de juiste focus is. De huidige Centraal-Europese lidstaten (“het Oostenâ€) voelen zich nu onvoldoende vertegenwoordigd in het Draghi-rapport. Opmerkelijk want landen zoals Polen, Estland, Tsjechië, Slowakije, Bulgarije hebben met ruim 50 mln inwoners een groot arbeidspotentieel en daarmee productiekracht en fysieke ruimte. Zo is de Poolse economie in de afgelopen 10 jaar met 3% per jaar gegroeid. Duitsland, het traditionele EU powerhouse met 1% per jaar. De recente massa ontslagen bij VW illustreren de staat van de Duitse industrie.
Van Tragedy of the Horizons naar Tragedy of the Century
Mark Carney, de voormalig Governor of the Bank of England, heeft over de Tragedy of the Horizons gesproken. Maatschappelijke ontwikkelingen hebben een andere tijdshorizon dan politiek en beleidscycli. Met de huidige politieke constellatie is er in Nederland, en ook in de EU, het gevaar van de Tragedy of the Century. Nederland dient hier als mede-grondlegger van Benelux, EGSK en EC/EU een voorhoederol op zich te nemen. Anders dreigt het autonome kruispunt een diepe rotonde te worden, gevuld met modder. Wij roepen Dick Schoof en zijn meerderheidskabinet op, om op het kruispunt, op evenwichtige wijze een afslag te kiezen voor open markten.
Drs. Dick van Schooneveld MBA
Drs. Kees Mulder MBA (lead auteur)
